Trong xã hội ta từ xưa tới nay việc làm ăn (kinh doanh, mua bán) đều có ít nhiều hậu thuẫn ở những góc độ khác nhau: Tiền bạc, trang thiết bị, phương tiện, cách thức, bí quyết, thậm chí cả sức mạnh mềm (quyền lực). Xu hướng hiện nay, vấn đề này đã được đẩy lên trên một khía cạnh khác đó là vấn đề “Cán bộ chống lưng” và “chống lưng cán bộ” trong hệ thống chính trị.
1. Khái quát về mặt thuật ngữ
“Cán bộ chống lưng” nghĩa là một sự ám chỉ lối nâng đỡ, hỗ trợ không đúng với chuẩn mực xã hội, chuẩn mực đạo đức, nhất là quy định của pháp luật. Do đó, có “Cán bộ chống lưng”, mà cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp được hỗ trợ một cách đặc biệt, thậm chí “đặt cách” thế này thế kia, những việc mà chính bản thân họ nếu làm ăn chân chính thì không được. Qua đó, họ có thể kiếm một khoản lợi ích rất lớn: Nếu là doanh nghiệp thì sẽ tạo ra khoản lợi nhuận kếch xù, đủ sức và thậm chí dư thừa để trang trải cho những lời “cảm ơn”, con số có thể lên đến trăm tỷ, ngàn tỷ; nếu là cá nhân trong tổ chức thì có thể thăng tiến vượt bậc mà không cần phải phấn đấu, nỗ lực, không cần chứng minh năng lực của cá nhân.
Ai có khả năng “chống lưng”? Người “chống lưng” chính là những người nắm quyền lực, có khả năng chi phối cấp dưới quyền và những tổ chức, cá nhân ngoài xã hội. Còn người được “chống lưng” chính là những kẻ cơ hội, trục lợi, cá nhân chủ nghĩa, thậm chí khi được chống lưng thì không xem ai ra gì.
“Chống lưng cán bộ” chính là tình trạng đỡ đầu, hay còn gọi là “chống lưng”, những cán bộ dưới quyền được cán bộ cấp trên xem trọng như người nhà, thân thích “đùm bọc”, “chở che” để một bước “lên mây” mà không cần phải có năng lực, sức phấn đấu… Lý do có thể rất nhiều, nhưng chắc chắn một điều là sự “chống lưng” không hề vô tư. Mặc dù ta có quy trình từ khâu tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện cán bộ rồi trải qua thời gian thực tế thì mới được quy hoạch, bổ nhiệm. Thế nhưng, có một bộ phận không nhỏ cán bộ vẫn bị sức mạnh của đồng tiền cám dỗ, từ đó quy trình có đúng, các bước thực hiện quy trình không sai, nhưng nhiều khi kết quả mang lại chọn lựa ra cán bộ xấu, phải chăng là tha hóa đạo đức, lối sống? Hiện nay, dư luận đang bàn tán xôn xao về không ít hiện tượng đang xảy ra, đó là “chống lưng cán bộ”, nên cán bộ gặp may, thời thế một bước nhảy vọt…
2. Những tha hóa của ngôn từ “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ”
Tha hóa là một thuật ngữ chỉ sự vận động, thay đổi của đối tượng theo chiều hướng trái ngược với bản chất của sự vật, hiện tượng. Trong tiếng Anh là “alienation” nghĩa là sự làm cho giận, sự làm cho ghét, sự làm cho xa lánh, sự xa lìa, sự ghét bỏ, sự chán ghét, mối bất hòa. Đây là phạm trù có tính lịch sử trải qua nhiều sự phát triển của triết học, kinh tế học và nhiều ngành khoa học khác. C Mác viết: “tha hóa trong quá trình lao động đã dẫn đến tha hóa ở bình diện rộng hơn – tha hóa bản thân con người, tha hóa đời sống có tính loài của con người”[1] . Ở đây, người viết xin đề cập sự tha hóa của cán bộ, mà nguyên nhân của nó chính là “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ”.
Tha hóa sinh ra chủ nghĩa cá nhân, nó được xem xét trong một hệ thống quan điểm, thái độ, hành vi ứng xử của con người nhằm thỏa mãn nhu cầu lợi ích của con người ấy trên cơ sở tuyệt đối hóa vai trò và lợi ích cá nhân, tách rời và đối lập, làm tổn hại đến lợi ích của cộng đồng, xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng so sánh “chủ nghĩa cá nhân là như một thứ vi trùng rất độc”[2] , “là bệnh chính, bệnh mẹ, do đó mà sinh ra nhiều chứng bệnh khác”[3] ; “là kẻ địch nguy hiểm của chủ nghĩa xã hội”[4] , chủ nghĩa cá nhân “đặt lợi ích riêng của mình, của gia đình mình lên trên, lên trước lợi ích chung của dân tộc”[5] và “chủ nghĩa cá nhân, lợi mình hại người, tự do vô tổ chức, vô kỷ luật và những tính xấu khác”[6] . Người chỉ ra chủ nghĩa cá nhân là một thứ bệnh sinh ra các bệnh khác, nó sinh ra từ cái tôi thái hóa và được bồi bổ bởi sự hậu thuẫn, “bảo kê”, “chống lung” của người có quyền lực. Nếu trong tổ chức của hệ thống chính trị thì có thể dùng từ “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ” từ đó dẫn đến tha hóa đạo đức. Tha hóa đạo đức chính là nói đến “tha hóa con người”, sự tha hóa con người chính là hệ quả của sự tha hóa lĩnh vực kinh tế, chính trị.
Trong khi đó, cán bộ bị tha hóa tức đạo đức suy đồi, mất phẩm chất, nhất là phẩm chất đạo đức cách mạng, và do đó, nạn tham ô, tham nhũng xuất hiện hủy hoại nền kinh tế, mất định hướng chính trị… Nghị quyết Trung ương tư, khóa XI đánh giá “một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cấp cao, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau. Về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc” [7].
Tha hóa dẫn đến quan liêu trong hoạt động công vụ, mà biểu hiện cụ thể của bệnh quan liêu như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra: “Ích kỷ, hủ hóa,... cố tranh cho được ủy viên này, chủ tịch kia,... lo ăn ngon mặc đẹp, lo chiếm của công làm của tư, lợi dụng địa vị và công tác của mình mà buôn bán phát tài, lo việc riêng hơn việc công”[8] . Bệnh quan liêu tạo ra sự chuyên quyền, độc đoán, làm cho cấp dưới, mọi người bất mãn hoặc sợ sệt, không dám (hoặc không muốn) phát huy sáng kiến và lòng hăng hái trong công việc, dẫn tới mọi cái đều phụ thuộc vào một hay một vài cá nhân. Sự độc đoán, chuyên quyền không phải tự thân, mà luôn có sự hậu thuẫn, bảo kê, bưng bít của tổ chức, cá nhân có quyền lực cao hơn, theo diễn đạt của ngôn từ dân gian đó là “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ”. Tình trạng đó theo PGS, TS Trần Đình Huỳnh là: “tạo ra một thứ văn hóa xấu trong công sở là thói xu nịnh; đồng thời, không tạo môi trường cho đấu tranh tự phê bình và phê bình; mà ngược lại, tạo ra môi trường tốt nhất để cho “ông quan liêu” lấy của công làm của tư hoặc ban phát ân huệ, tạo những vỏ bọc bảo vệ cho địa vị và những đặc quyền, đặc lợi của mình; từ đó, lại phái sinh ra những hậu quả xấu như chủ nghĩa hình thức, giả dối, với trên “làm thì láo, báo cáo thì hay”, với nhân dân và cấp dưới thì hứa hẹn kiểu mị dân”[9] .
3. Vấn đề đặt ra của việc “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ”.
3.1. Vấn đề đặt ra của việc “Cán bộ chống lưng”
Các vụ sai phạm được xử lý nghiêm những năm gần đây đều là những vụ trọng án, mức độ sai phạm gây thiệt hại lớn từ vụ kit test Covid-19 tại Công ty Việt Á, Vụ án xảy ra tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn, Công ty Cổ phần Đầu tư Thương mại và Bất động sản Thăng Long, đại án Vạn Thịnh Phát đến tập đoàn Thuận An và và một số cơ quan, địa phương liên quan… đều có cán bộ “chống lưng”.
Đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim cho rằng “ Những người “tham dự” trong Công ty Việt Á đã “đồng lõa với con virus” thể hiện chủ nghĩa cá nhân vô độ, coi thường đạo đức, coi thường sinh mạng người dân [10]. Liên quan đến Bộ Y tế, cơ quan lãnh đạo chuyên môn mà để xảy ra sai phạm rất nghiêm trọng. Sau vụ này, chúng ta thấy hàng loạt cán bộ y tế bị bắt giam, điều đó chỉ ra là có một thế lực ngầm đang ủng hộ, chia chác, không phải “sân sau, sân trước” mà tham gia trực tiếp trục lợi.
Cơ quan tố tụng khởi tố liên quan đến sai phạm xảy ra tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát có đến 23 bị can là lãnh đạo cấp vụ, cục, cán bộ cơ quan thanh tra, kiểm toán, ngân hàng. Như vậy, đằng sau vụ án này đều có bàn tay của cán bộ giúp sức, chống lưng nên đã kéo dài nhiều năm không bị phanh phui gây thiệt hại hàng chục tỷ đô la.
Từ vụ án vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; nhận hối lộ; lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi xảy ra tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn, đến vụ án vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; đưa hối lộ; nhận hối lộ; lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi; lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ xảy ra tại Công ty Cổ phần tập đoàn Thuận An. Liên quan, giúp sức, chống lưng vụ án này có rất nhiều cán bộ lãnh đạo đã bị bắt giam xử lý.
Từ đầu năm 2024 đến nay, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã tích cực, khẩn trương hoàn thành 7/8 cuộc kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm đối với 7 tổ chức đảng liên quan đến các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo; qua kiểm tra, đã xử lý kỷ luật đối với 68 tổ chức đảng, 104 đảng viên, trong đó có 20 cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý[11] . Điều đó cho thấy, các vụ án quy mô lớn hay nhỏ đều có bàn tay của cán bộ hổ trợ, giúp sức từ phía sau, thậm chí tham gia trực tiếp gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, thất thoát, lãng phí tài sản, tiền bạc của Nhà nước và Nhân dân.
3.2. Vấn đề đặt ra của việc “Chống lưng cán bộ”
Việc “chống lưng cán bộ” nhằm cất nhắc, đề bạt cán bộ khi năng lực còn yếu, trình độ, đạo đức, lối sống chưa đảm bảo, nhưng vì do quen thân hoặc “con ông, cháu cha”. Động cơ không trong sáng của cán bộ được “chống lưng” là muốn “leo cao, thọc sâu” tranh thủ sớm có chức vụ, quyền hạn để kiếm chác, thậm chí mượn tay người khác để trù dập những người có ân oán với mình. Họ sẵn sàng bỏ ra nhiều tiền để làm cái gọi là “chạy chọt” chỗ nọ, chỗ kia, người nọ, người kia để đạt được mục đích cất nhắc, đề bạt. Như vậy là sự tha hóa về đạo đức, lối sống, sa ngã vì đồng tiền, bất chấp hậu quả nặng nề cho Nhà nước và xã hội.
“Chạy chức, chạy quyền” là một dạng tha hóa quyền lực; thông qua và sử dụng quyền lực để phục vụ lợi ích cá nhân hoặc để người thân, người quen, cán bộ cấp dưới lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để trục lợi trong công tác cán bộ. Đây cũng là một hiện tượng “chống lưng cán bộ” dẫn đến những biểu hện của thực trạng suy thoái, ung nhọt từ đó gây bức xúc trong dư luận xã hội, làm suy giảm lòng tin của Nhân dân vào vai trò lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta.
Vậy, để đẩy lùi nạn “Cán bộ chống lưng” và “Chống lưng cán bộ”, chúng ta cần thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, kết hợp kiểm soát quyền lực bên trong và bên ngoài. Bên trong có Thanh tra, kiểm tra của các cơ quan Đảng và Nhà nước; Bên ngoài có công luận và báo chí sẽ tạo sức ép lớn buộc những người nắm giữ quyền lực nếu làm sai và những người “chống lưng” phải sợ.
Thứ hai, tăng cường công tác xây dựng Đảng, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình trong nội bộ Đảng.
Thứ ba, nâng cao chất lượng học tập và làm theo tấm gương, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh cho đội ngũ cán bộ và quần chúng nhân dân.
Thứ tư, chú trọng công tác tổ chức, cán bộ. Thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 7 (khóa XII) “Về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ” đề ra nhiệm vụ quan trọng là phải “ngăn chặn và đẩy lùi có hiệu quả những tiêu cực, tham nhũng trong công tác cán bộ”. Phải trị dứt điểm các bệnh nguy hiểm như: bệnh quan liêu, bệnh tham lam, bệnh kiêu ngạo, bệnh lười biếng, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương…
Tóm lại, nghệ thuật ngôn từ dân gian “Cán bộ chống lưng” và “chống lưng cán bộ” đã khái quát một thực trạng xảy ra ở chế độ ta qua các thời kỳ lịch sử, tác hại của nó vô cùng lớn, ảnh hưởng đến uy tín người cán bộ lãnh đạo. Người lãnh đạo là người đứng đầu mà không trong sáng, không kiên quyết thì những vụ vi phạm thường là chìm xuồng, vì cán bộ cấp dưới họ cũng không dám múa rìu qua mắt thợ, không dám tố giác. Do đó, công tác tuyển chọn, đào tạo, quy hoạch, bổ nhiệm là một chuỗi các khâu rất quan trọng trong công tác tổ chức, cán bộ. Nó liên quan trực tiếp đến việc xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; xây dựng ngày càng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân…
[1] C. Mác & Ph. Ăng ghen (2000): Toàn tập, tập 42, Nxb. Chính trị quốc gia –Sự thật, Hà Nội, tr.135
[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 295
[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 156
[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 66
[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 66
[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 611
[7] Nghị quyết số 12-NQ/TW, ngày 16/01/2012 của Ban Chấp hành Trung ương về “Một số vấn đề cấp bách về Xây dựng Đảng hiện nay”
[8] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 90 - 91
[9] PGS, TS Trần Đình Huỳnh: “Nhận diện và phê phán của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với “bệnh quan liêu” - ý nghĩa trong đấu tranh phòng, chống quan liêu hiện nay”, Thông tin lý luận. 23:31, ngày 27-01-2023.
[10] Theo Quang Phong/Dân trí trao đổi với đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim: Vụ thổi giá kít tes là tội ác, cán bộ chống lưng sai phạm nên từ chức. Báo Tiền Phong. 25/12/2021 | 19:00
[11] Công thông điện tử Chính phủ: Báo cáo Ủy ban Kiểm tra Trung ương. 17:06-02/06/2024
